Kur flitet për të, përdoren në një frymë shumë epitete si: “Bilbili i Kosovës”, dikush “Mbretëresha e Këngës Shqipe”, dikush tjetër “Primadona e Melosit Popullor”, “Ema Sumak Shqiptare”, “Madam Baterflaj”, “Fyti i Kristaltë”, e të tjera, e të tjera.
Rëndësia dhe vlera e veprës së Nexhmijes është çmuar e vlerësuar nga kompetentët dhe njohësit e artit dhe kjo siç e dimë është bërë në superlativ. Nexhmija dhe kënga ishin një, këtu mbase e ka shpjegimin fakti se ajo as që ka mbajtur ndonjë evidencë për koncertet as për këngët e kënduara. Opusi i këngëve të Nexhmijes ishte shumë i gjerë dhe ajo ka shkëlqyer në të gjitha zhanret. Shumë artdashës edhe sot e kujtojnë një koncert të Nexhmijes me ariet operistike të Bethovenit, të Puçinit, Verdit … të përkthyera shqip. Majat më të larta Nexhmija i arriti me “Bareshën”, kështu mendojmë ne, ndërsa ajo mendon ndryshe.
Jetëshkrimi
Nexhmije Pagarusha, legjenda e gjallë e këngës shqiptare, u lind më 7 maj të vitit 1933 në fshatin Pagarushë të Malishevës, pranë Prizrenit në Kosovë. Babai i Nexhmijes Veseli ishte një mësues dhe nëna e saj Sehide Pagarusha, ishte nga fshati fqinj Nishora, ishte një shtëpiake siç ishte zakon në atë kohë. Në moshën 4-vjeçare, Nexhmie Pagarusha humb nënën, e cila ishte një goditje e rëndë për të, si për çdo fëmijë.
Pak para Luftës së Dytë Botërore, familja e saj u shpërngul në Prizren ku Nexhmije Pagarusha mbaroi shkollën fillore. Ajo vazhdoi gjimnazin në Prishtinë ku kishte një mike të ngushtë, Melihate Hasani, e cila këndonte shumë bukur. Kjo mike e kishte bindur Nexhmijen të regjistrohej në radio të “Radio Prishtinës”. Ajo u paraqit dhe fitoi. 14-vjeçarja Nexhmije Pagarusha u bë këngëtarja solo e “Radio Prishtinës”. Kjo nuk ishte e lehtë, sepse “Radio Prishtina” kishte gjithsej tre dhoma, vetëm njëra prej tyre ishte studio e mirë. Teknika e regjistrimit nuk ekzistonte dhe programi transmetohej drejtpërdrejt.
Përveç këtyre problemeve teknike dhe ngarkesës së rëndë, për vajzën e re u shfaq një problem tjetër. Në atë periudhë në një mjedis tepër konservator, ishte turp i madh që një vajzë e re të këndonte në radio. Në këtë situatë shumë të vështirë, sidomos për një vajzë të papërvojë, meritori i saj që ishte babai i saj nuk e la këtë yll të shuhej, po na e dhuroi të gjithëve deri në shkallë krenarie. Ai ishte shumë liberal në kohën e tij në Kosovë, mbështeti plotësisht vajzën e tij në rrugën e saj artistike si dhe e ndihmoi atë të përballonte presionin dhe një mjedis shumë konservativ.
Deri në fund të shkollës së mesme, talenti artistik universal i artistes Nexhmije Pagarusha bëhet i dukshëm, pasi ajo gjithashtu bëhet aktore teatrale. Në teatrin e ri në Prishtinë Nexhmija Pagarusha, Katarina Josipi dhe Meribane Shala bëhen aktoret e para të këtij teatri. Shfaqja e saj e parë në teatër ishte në dramën “Zjarri dhe Ashi” nga shkrimtari rus Anton Çehov.
Në moshë 18 vjeç, shkon në Beograd ku regjistrohet në një shkollë të mesme muzikore. Nexhmija largohet nga shkolla e muzikës pas tre vjetësh. Në atë kohë, këngëtarët klasikë ishin rreptësisht të ndaluar të këndonin meloditë argëtuese. Ndërkohë, Nexhmija Pagarusha me sukses mori pjesë në një provë që u organizua në internshipin e saj në Beograd dhe u pranua në Shoqatën e Arteve Kulturore “Ivo Lola Ribar”. Ajo njihej se këndonte gjithë ditën. Brenda kësaj shoqërie performoi performancën e parë në të cilën ajo këndoi një këngë të vjetër të qytetit, “Dashnor tu bana” dhe dy këngë popullore “Nga rruga Krushqit” dhe “Ani mori nusen”. Në Beograd ishte paraqitja e saj e parë muzikore në skenë. Në vitin 1948 është pranuar soliste në “Radio Prishtinë”.
Në atë kohë Nexhmije Pagarusha u takua me muzikantin dhe kompozitorin – Rexho Mulliqi i cili u bë bashkëshorti i saj. Që nga ajo kohë janë bërë një çift i pandashëm. Një ndër këngët më popullore që ajo këndoi, kënga “Bareshës” ishte kompozuar nga burrit të saj. Nga kjo martesë që nga viti 1955, kanë një djalë, Leonard i cili sot jeton me familjen e tij në Zvicër.
Më 1953, Nexhmije Pagarusha u kthye nga Beogradi në Prishtinë dhe mbajti koncertin e tij të parë të muzikës klasike. Ajo këndoi ariet nga opera “Traviata”, “Një perfido” (Ludwig van Beethoven), “Një ditë e bukur” (opera “Madame Butterfly”, Giacomo Puccini) etj. Pastaj këndoi ariet opera me solistët më të mirë kosovarë të asaj kohe, ata ishin: Mile Jovanoviq (veteriner me profesion, por bariton i jashtëzakonshëm), Jordan Nikoliq (tenor), Qazim Dushku (bas). Në atë koncert, orkestra simfonike u drejtua nga Oliver Ristić. Për fat të keq, nga i vetmi, koncert i tillë i parë dhe i fundit i Nexhmije Pagarushës, përpara sallës së plotë të Teatrit Kombëtar në Prishtinë, nuk ka regjistrim zanor. Menjëherë pas kësaj, Radio Prishtina punëson Nexhmije Pagarushën si soliste e “Radio Prishtinës”.
Në vitet ’60 me Shoqatën e Arteve Kulturore “Shota”, Nexhmija Pagarusha ishte në turne me shfaqjet nëpër Evropë dhe botë si në: Austri, Belgjikë, Bullgari, Angli, Gjermani, Hollandë, Suedi … Ajo mbërriti në Amerikë dhe në Lindjen e Mesme. Kështu që u bë më popullore edhe jashtë kufijve të Kosovës. Bashkëpunoi edhe me këngëtarët nga Shqipëria dhe u paraqit edhe në Shqipëri. Repertori i saj u bë gjithnjë e më i përhapur si dhe më i vështirë të thuash ku qëndronte qendra e këndimit të saj. Nexhmije Pagarusha këndonte këngë argëtuese, këngë origjinale, popullore dhe opera ariash, në këtë mënyrë ajo ishte pjesë e një grupi të veçantë të këngëtarëve. Zëri i shquar dhe lëvizjet shumë të hijshme në skenë çuan në faktin se kjo këngëtare e re u bë shumë e famshme. Sukseset e para ndërkombëtare vijuan gjithashtu.
Nexhmije Pagarusha mori pjesë, dhe gjithashtu këndoi në festivalin e famshëm “Summer Song” dhe për herë të parë regjistroi këngën e përmendur tashmë “Baresha”. Ajo mori pjesë në të gjitha garat muzikore të festivalit “Akorde Kosova”.
Në fund të viteve 60 dhe fillimit të viteve 1970, çdo vit në Shtëpinë e Komuneve të Beogradit, pati një koncert ku këngëtarët shoqëronin orkestrën simfonike të RTB këndonin këngë të përpunuara popullore. Kënga më e kërkuar e Nexhmijes ishte “Një Lule”, një këngë e qytetit të vjetër, aranzhimi i të cilit u krijua nga kompozitori dhe bashkëshorti i saj, Rexhep Mulliqi.
Zëri i shquar dhe lëvizjet shumë të hijshme në skenë çuan në faktin se kjo këngëtare e re të bëhej shumë e famshme. Sukseset ndërkombëtare erdhën gjithashtu. Në fillim të viteve 1970 radioja e famshme angleze, BBC, drejtoi dhe transmetoi një bisedë të gjerë me Nexhmie Pagarushën.
Në mars 1973 ajo mori pjesë në konkursin “Jugovizija 1973” në Opatija. Kjo ishte një garë e ngjashme si për Konkursin e Këngës në Eurovizion. Është interesante po të shikoni listën e pjesëmarrësve, të cilët me Nexhmia Pagarush kënduan të gjithë në “Sallën e Kristal” të hotelit të famshëm Opatija “Kvarner”.
Veprat muzikore & disa nga këngët e saj:
- “Baresha”
- ”Ani mori nuse”
- ”Mora testin”
- “Kur më shkon si zog n’hava”
- “Kur më del në derë”
- ”Ke selvitë”
- “Ç’u ngrit lulja në mëngjes”
- “Çil njat zemër plot kujtime”
- “Dallëndyshe”
- “Një lule”
- “Zambaku i Prizrenit”
Nexhmije Pagarusha ishte edhe aktore e suksesshme, si në film ashtu edhe në teatër. Ajo interpretoi në filmat dhe shfaqjet teatrore, në disa prej tyre interpretoi edhe rolet kryesore si:
- 1967 “Dasma e përgjakur”
- 1973 “Jugovizioni”
- 1976 “Gëzuar viti i ri”
- 1977 “E kafshoja terrin”
- 1980 “I ikuri”
- 1981 “Tre vetë kapërcejnë malin”
- “Lepuri me pesë këmbë”
- “Fluturimi i Micakut”
- “Daullet e të çmendurve”,
- “Rexha i nënës në grazhd të kalit”
- 1997 “Vrasësit bëjnë dasmë natën”
Në jetën artistike Nexhmija mori shumë çmime të cilat ajo nuk mund t’i veçojë, ndër të tjera “Këngëtare e Shekullit”, të cilin e meriton padyshim. Nexhmije Pagarusha vulosi me emrin e saj shekullin e XX-të.
Në mars 2013 u promovua albumi i parë i Nexhmije Pagarushës. Albumi i saj i nxjerrur në shitje është bashkëpunim me restorant Pishat, biznes ky që i ka dhënë rreth një dekadë përkrahje artit dhe kulturës.
1. “Cil’ nj’at zemër plot kujtime”
2. “Kanga e Rexhës”
3. “Kanga e Prishtinës”
4. “Kenke nur’ i bukuris”
5. “Kur më shikon si zog n’hava”
6. “Nji lule që m’ka çelë tash”
7. “Hajde të dalim kah pazari”
8. “Vaj si kenka ba dynjaja”
9. “Kanga e krushqve”
10. “Njëmend qenke si m’kanë than”
11. “Lul’zoi fusha lul’zoi mali”
12. “Kapiteni i ri”
13. “Kosovarja e re”
14. “Mori sy luaneshe”
15. “Baresha”
Çmime dhe Vlerësime Kombëtare dhe Ndërkombëtare
Në Izrael artistja Nexhmije Pagarusha u vlerësua si artistja më e suksesshme e traditës së famshme hebraike, me këngën “Havana Gila”.
Presidenti i Republikës, e nderoi me Urdhrin “Nderi i Kombit” këngëtaren e madhe shqiptare, Nexhmije Pagarusha, me motivacionin: “Artistes së shquar me zë të rrallë dhe interpretim virtuoz, që i dha shpresë dhe besim popullit shqiptar të Kosovës në vitet e vështira të pushtimit serbomadh dhe që i shtoi vlera dhe cilësi të reja kulturës shqiptare, duke u bërë pikë e rëndësishme referimi në historinë e saj”.
Fragmente të vlerësimeve të miqve dhe dashamirësve të shumtë për “Mjeshtren e Madhe” Nexhmije Pagarusha:
“… Kosovën, të cilën duhet ta dish e ta ndjesh me tërë qenien… Pse ai që njëherë e njeh, do të mbetet në zemër përherë, edhe natyrën e saj, edhe njerëzit e saj, edhe vallet, këngët e saj që mahnisin gjithkënd që i sheh edhe i dëgjon. Në këtë bukuri, në atë vrer edhe në këtë gazmend lindi dhe u rrit këngëtarja … Ajo që këndoi me gjuhën e shpirtit e të gjithë neve për fushat pjellore dhe malet tona flladitëse, pikëllimin e thellë për kurbetçinj që s’kthehen më, për dashurinë që askund si këtu, në këngën e saj, të çon peshë, të lartëson… Sepse Nexhmija është kjo, moti thuhet: Bilbili i Kosovës, bilbili i këngës sonë.” Fragmente nga proza poetike e Esad Mekulit “Bilbili i këngës sonë”
“Nexhmije Pagarusha për së gjalli po i përjeton dy jetesa : atë derisa ishte në skenën e këngës dhe muzikës dhe atë pasur ndërprerjes së këndimit aktiv. Ajo i përjetoi dy kënaqësi që janë privilegj i ruajtur vetëm për njerëzit e mëdhenj. Sa këndonte e adhuruan! Kur pushoi së kënduari nuk e harruan! Për dhjetë vitet e fundit ata që e çmuan ia kthyen publikut që gjeneratat që erdhën pasur jetës muzikore aktive të saj ta njohin më mirë një këngëtare që vështirë do të jetë të përsëritet në skenat shqiptare. Ajo duhet të jetë e gëzuar për këtë. E besojmë se vështirë do ta ketë dikush ta imitojë. Vështirë të përsëritet një cilësi zëri e dhunti muzikore që pati ajo. Edhe pse fjalët e fjalitë për te, mund të sillen në rreth e rrethi nuk shkëputet, fjalët gjenden sepse si duket për të do të ketë gjithmonë shumëçka të thuhet. Për një gjysmë shekulli ishin të kënaqur të gjithë ata që e njohën, të gjithë ata që e dëgjuan, ata që patën miqësi me të dhe të lumtur janë ata që i takuan kohës së saj, kohës së shënuar me zërin e Nexhmije Pagarushës.” Prof. Dr. Rexhep Munishi – Etnomuzikolog
“Nexhmijen e njoh më se gjysmë shekulli. Kam pasur fatin të punoj me të më se 40 vjet. E kemi quajt “Bilbili i Kosovës”, por ajo në të vërtetë ishte Kosova vet! I falënderohem zotit që kam punuar me te, se prej saj kam mësuar shumë. Nexhmija është Nexhmije! Është këngëtare që lind një herë.” Kristë Lekaj – Kompozitor
“E kam njohur Nexhmije Pagarushën që herët kur erdhi për herë të parë në Shqipëri. Përpara se të vinte në Shqipëri unë kisha një rekomandim nga Zehra Mula, shoqja e saj që punonin bashkë dhe më thotë : është një zonjushë me emrin Nexhmije Pagarusha e cila këndon shumë mirë dhe ka dëshirë që ta dëgjoni. Unë për kuriozitetin tim, pata fatin e madh dhe ajo erdhi në Shqipëri, ishte diku muaji maj. E prezantova para artistëve shqiptarë. Kur ata e dëgjuan këngën elbasanase “Të kam dashtë dhe të dua moj ije” dhe “O moj bukuroshe”, shpejt e shpejt krijuan një koncert apostafat për te, brendapërbrenda koncertit. Ai koncert la mbresë të jashtëzakonshme. La mbresë të jashtëzakonshme, jo vetëm pse këndoi mirë, po iu tregoi edhe atyre artistëve tanë shqiptarë, të Tiranës, të Shkodrës dhe të gjithë qyteteve të tjera të Shqipërisë, iu dha një mësim se si duhet të këndohet kënga popullore, si duhet të interpretohet kënga popullore, çfarë koloriti duhet të ketë kënga popullore. Unë ato ditë që e dëgjova mbeta i mahnitur dhe u dashurova me të kënduarin e saj, në interpretimin e saj dhe me zërin e saj të mrekullueshëm i cili ishte jo vetëm një zë i rastit po ishte këngëtare e cila e kishte mbaru atë shkollë dhe kishte ruajt traditën kryesore. Ne jemi borxhli ndaj saj, këto fjalët e mia janë fukarallëk, është e vështirë të gjenden fjalë për të. Ajo mbetet një ndër këngëtaret më të mira më të shkëlqyeshme të mbarë Shqipërisë jo vetëm të Kosovës.” Avni Mula – Kompozitor
“Kam hequr shumë, jam munduar shumë për ta bindur për të ardhur në Shqipëri për të kënduar pas një kohe shumë të gjatë, për të ardhur edhe si presidente jurie e Festivalit “Kënga Magjike” dhe më në fund u lumturova kur ajo pranoi dhe është një ndër kujtimet më të bukura të jetës time dueti që kam kënduar me Nexhmijen. Po të mos jesh njeri i madh nuk mund të jesh artiste e madhe. Ka shumë artistë nëpër botë, por ka shumë pak artistë nëpër botë. Them se janë pak ata artistë që janë vërtet artistë dhe që e meritojnë këtë fjalë. Nuk është thjesht artiste e skenës, është artiste njeri, është artiste në shpirt. Në të gjitha kontaktet që kam pasur me të kam gjetur artisten me klasë, artisten me elegancë, kam gjetur artisten fëmijë, kam gjetur artisten e përkëdhelur, lozonjare. Kam gjetur një njeri vërtet kompleks të cilën unë tashmë e adhuroj. Të gjithë ne shqiptarët duhet të jemi të lumtur që ekziston fenomeni Nexhmije Pagarusha.” Ardit Gjebrea – Kantautor
“Kur bëhet fjalë për Nexhmije Pagarushën është shumë vështirë të gjenden fjalë dhe të themi atë që duam të themi. Posaçërisht kur sot fjalët kanë filluar ta humbin kuptimin e vet, me që shumë artistë shumë këngëtarë ,shumë prezantues prezantojnë vetveten dhe kolegët e tyre me fjalë shumë të mëdha pompoze siç janë: I madhi ky dhe e madhja ajo, i madhërishmi ky. Fjalët kuptim të njëmendët kanë vetëm atëherë kur flasim për Nexhmije Pagarushën. Ishte dhe do të mbetet bilbili i këngës shqipe. Një bilbil që zoti ia dhuroi zërin më të bukur dhe një shpirt aq të madh artistik. Unë për veten time kur kam dëgjuar këngët e Nexhmijës, kam qenë fare i vogël dhe jam rritur me këngën e saj. Tani kur merrem me muzikë në mënyrë profesionale, kur kam mundësi që të analizoj punën dhe veprën e Nexhmijës, mrekullohem me aftësitë e saja interpretuese, me shpirtin e saj artistik. Kam pasur kënaqësinë dhe nderin para 15 vjetësh të kompozoj një këngë. Ishte kjo një dhuratë e vogël të cilën unë kam mundë t’ia dhuroj Nexhmijes. Ka qenë kjo kënga “Nexhi” e kompozuar me tekst të Hivzi Krasniqit. Do të kalojnë edhe shumë vite e dekada që të lindë përsëri një këngëtare e kalibrit të Nexhmijes. Këngëtarët e kanë idol Nexhmijen dhe kënaqësia më e madhe për ta është kur dikush u thotë se po kënduake si Nexhmija. Kurse për ata që i japin vetes detyrë që të shkojnë rrugës së Nexhmijes do ta kenë shumë të vështirë të arrijnë nivelin e saj. Kur dëgjojmë të provojë ta imitojë dikush Nexhmijen, dëgjojmë të thonë: Kjo këngëtare po mundohet të këndojë si Nexhmija, por nuk thonë se kënduaka si Nexhmija. Kjo, sepse Nexhmija është e pazëvendësueshme.” Naim Krasniqi – Kantautor
“E kam thënë edhe disa herë përpara se Nexhmije Pagarusha, Vaçe Zela, Hysni Zela etj. kanë qenë shkollë e pashmangshme për këngëtarët e gjeneratës time. Është kënaqësi për mua dhe gjeneratat që vijnë që kanë pasur një udhërrëfyes, një zë të mrekullueshëm prej të cilit në çdo kohë dhe në çdo moment njeriu mund të mësojë gjithçka në rrugën artistike që do ta ndjekë më pasur. Unë kam mësuar shumë nga Nexhmije Pagarusha dhe kam çka të mësoj akoma.” Ilir Shaqiri – Kantautor
“Kosova ka mbretëreshën e saj të këngës shqipe, e ajo është artistja dhe zonja e madhe Nexhmije Pagarusha e cila këtë e ka mbërri me zërin e saj të jashtëzakonshëm shumë të ngrohtë, të ndjeshëm dhe që ka bërë zemrat të dridhen kur është dëgjuar zëri i saj. Ajo ka ditur si t’i qaset publikut.” Sanije Matoshi – Soprano
“Nexhmije Pagarusha është institucioni ynë i lartë muzikor, akademia jonë e vetme muzikore, opera jonë e vetme e themeluar para 27 vjetësh, muzeu ynë i vetëm etnografik, monumenti ynë i vetëm folklorik-e megjithatë nuk ishte dhe nuk është nën mbrojtjen e shoqërisë si disa kisha e xhamia. Na, tek e fundit, në mungesë të tempullit të kulturës, e kemi Nexhmijen, në mungesë të filharmonisë kemi Nexhmijen, në mungesë të galerisë e kemi Nexhmijen, në mungesë të…e kemi Nexhmijen. Por, shpesh, edhe në mungesë të Nexhmijes kemi dëshiruar ta kemi Nexhmijen. E, nuk bën! Nexhmija është një! Kjo, që prej ditës së sotme, do të vendoset në “Olimp”, kështu që juve do të ju ngelë vetëm zëri i saj nga disqet e gramafonit dhe shiritat e manjetofonit.” Ymer Shkreli Prishtinë, 1985
“Është e vështirë të gjesh ndonjë njeri që mos të ketë dëgjuar emrin e Nexhmije Pagarushës dhe të mos ushqejë dashuri për të. Nexhmija është nga ato këngëtare që komponentin kohë asnjëherë nuk e shikoi si element bazë të krijimit, ajo përmes metaforës “arrestoi kohën”dhe përmes dritës artistike ndriçoi brendshëm visarin e pashtershëm tradicional. Në mënyrë spontane Nexhmija bën përpjekje “orfeane” për të mishëruar këngën e vet me traditën gjithë-shqiptare. Ajo gjithmonë do të mbetet artiste e madhe e pajisur me një kulturë të gjerë dhe vokal për t’u admiruar. Çdo interpretim i saj është lirikë me kadencë të qetë, që rrëfen përjetësimin artistik, që rrjedh pa pushuar nga burimi i vet…” Lutfi Turkeshi
“Nexhmijen, Bilbilin e Kosovës, e njoh që i ri përmes këngës së saj të bukur. Jam shoqëruar gjatë me të. E angazhova në filmin “Tre vetë kapërcejnë malin”, në një rol episodik, kam qenë shumë i kënaqur me interpretimin e saj. Më vjen keq që nuk kam pasur më shumë role se ajo i ka merituar gjithsesi, ka pasur afinitet edhe për këtë fushë. Më vjen shumë mirë që iu kujtua dikujt të më pyes për të, se unë e kam shoqe, si të gjithë të tjerët që merren me art. Unë kam këtë bindje sepse është person që rrezaton mirësi, ngrohtësi të pa shpjegueshme, ndriçon një dritë që tërheq të gjithë rreth vetes, me një shpirt të pasur që krijon një atmosferë dhe sens të pabesueshëm të dashurisë, mirësisë me paraqitjen e saj në ekran ose mediat tjera e aq më tepër kur je drejtpërdrejtë me të dhe shkëmben shoqërinë me të. Jam i lumtur që kam pasur fatin të shoqërohem dhe të punoj me të.” Besim Sahatçiu – Regjisor
Shumë këngëtarë të dëshmuar, tashmë, thonë se Nexhmija ka qenë shkollë për ta, pra pikë reference. Për Nexhmijen respektin dhe mirënjohjen e kanë shprehur secili në mënyrën e vet p.sh., Ilir Shaqiri, Naim Krasniqi, Shkurte Fejza… me këngë
Burimi: www.radio-kosova.com Flora Durmishi / http://old.barikada.com/
Përshtati për ALVA: R. H. & Manjola Perja